Thơ bình phương - đời lập phương

(Trích)

Vực sự sống ba chiều

lên trang thơ

hai mặt phẳng

...

Chiều rồi!

Gọi chim anh về thôi!

Chớ để đàn chim anh rong ruổi

Phát triển đường bay mình mê mải

Vượt quá chân trời, vượt quá chân mây

Hãy thu đội hình thi tứ lại!

Lùa nghìn câu tản mát của anh vào trang giấy!

Bài thơ một đời của anh đâu? Khuất mãi!

Viết nhanh lên! Nắng hết, chiều rồi!

Quả trứng tròn màu ngọc

Quả trứng tròn đẹp như điêu khắc

Quả trứng tròn lặng thinh

Quả trứng tròn thanh minh

Cho những ngày xù lông bới rác

Của mẹ gà than tro nhếch nhác

Cho những ỏm tỏi om tai cục ta cục tác

Làm mệt óc bà con cô bác

Quả trứng tròn thanh minh

Qua màu hồng lặng thinh

***

Anh ấy điếc không thể nghe các tiếng rên thầm của máu

Và điếc ư? Thì ta sẽ câm các điều cao cả của đời

***

Anh đâu có phép lạ làm cho các câu thơ anh đã nở ra rồi cứ còn nguyên sắc đỏ

Với để làm gì cái trò bất tử phù du - phù du bất tử?

Anh chỉ mong câu thơ anh sống khỏi một đêm, có ích quá một ngày

Đúng cái đêm bà mẹ chết con cần một câu thơ cho đỡ khổ

Đúng cái ngày người chiến sĩ trên chiến hào ôm xác bạn ngả vào tay

***

Tạo ra một giống thơ như một giống lợn nạc nhiều

Có đùi to, mông to, mười sáu cặp sườn, lắm vú...

Hôn phối nhiều loại thơ để đẻ cho ra loại thơ ưu tú

Những F.I. mượt lông, nhiều sữa

Có nên chăng?

Ta nói mãi nói hoài cái hồn nhiên, cái truyền thống, cái nghìn năm

Đến nỗi bó tay chả làm gì được nữa!

Này, con lợn trên tranh Tết có mõm tím, da hồng, sắc màu dã thú

Ai bảo không phản ánh con lợn nhà ta mổ thịt ăn?

***

Thi sĩ, một chữ đồng âm và dị nghĩa

Có nhà thơ bùn lấp mất dòng

Người khác mở đường ra bể

Kẻ bốn bề bát ngát ngã ba sông

Thà dị âm, đồng nghĩa có hơn không?

Cây ăn quả, trời đầy sao là nhờ thơ đấy nhé!

Thơ đỏ chói khi áo bào Nguyễn Huệ

Đạp lên xác thù vào ăn Tết giữa Thăng Long

***

Anh ở trong nhà, trong sân quanh quẩn

Vào, ra cùng vịt, gà, ngan, ngỗng...

Không thấy con đại bàng đồng chí Đặng Tính bắn nửa giờ trước lúc hy sinh

Không thấy đàn chim én Long Châu xôn xao trên tháp đèn của đảo lượn quanh

Không thấy chim anh vũ rừng Lào đổi từ triền mưa sang triền nắng...

Thế mà anh đòi viết về loài có cánh!

Lệt bệt trong sân, quanh quẩn trước nhà

Cánh của ngỗng, ngan, cánh của vịt, gà...!

Viết về loài có cánh ư? Là kèm với một đường bay vô tận

Là cộng với một bầu trời tít tắp sắc xanh xa

***

Gọi là độc thoại chả can gì. Ta gọi bằng đối thoại

Đối với một trận đánh, một màu hoa, đối cùng nhân loại

Trước trang giấy - dòng sông nước xiết kia, độc một mình anh đứng lại bên bờ

Một ngọn đèn khuya với một tiếng gà

Chịu trách nhiệm về anh, độc có mình anh đấy!

Bờ bên kia, bờ bên kia... Trang giấy...

Có thể anh qua hay chẳng thể nào qua!

Chả lẽ lại phải làm lại cuộc đời từ lúc ấy

Để có thể đối thoại cùng trận đánh, màu hoa, đối cùng nhân loại

Mà không phải độc chỉ có mình anh, đèn khuya và một tiếng gà

***

Đánh giá anh đâu phải mắt xếch của nhà phê bình hay mắt xanh người đẹp

Đánh giá anh giọt máu im lìm ngủ giữa Trường Sơn

Im lìm thế mà lắng nghe mọi điều anh viết

Xem khi máu đã đổ rồi, thơ có cao hơn?

***

Dù con ong lấy khách-thể-hoa làm bản-ngã-mật của mình

Hay con tằm đem bản thể mình kéo tơ cho đời mặc

Dù ong phải bay ngàn cánh bay mới nên giọt mật

Hay tằm giam mình tại chỗ nhả ra tơ

Trong sáng tạo, chúng ở đầu hai cực

Nào con nào đã được nhởn nhơ

Thế mà anh muốn đưa tay hái trời không nhọc sức

Ngỡ bước chân lên thì thi tứ sẵn chờ

***

Ta nhớ Tố Như đọc chậm lại Kiều

Đọc chậm từng vầng trăng, từng nỗi buồn ly biệt

Ta yêu Nguyễn có lúc như gió lùa nhanh ào ạt qua đèo

Không hương rừng nào ngăn lại kịp

Nhưng có lúc yêu như đêm mưa rét

Nghe nước nhỏ từng giọt con giọt một trước hiên nhà

Nhà thơ lớn ư? Là để cho nhân loại yêu mình bằng mọi cách

Khi thì nâng niu. Khi thì hạch sách

Khi giày vò mỗi chữ

Khi trân trọng ngắm từ xa

Nhà thơ vẫn vẹn nguyên qua trăm lần thử lửa

Yêu mà!

***

Người trước vứt vỏ dưa và anh đạp vỏ dừa

Vô vàn thi nhân trước anh đã viết về mưa

Mắt anh chả còn hồn nhiên đâu sau nhiều từ ngữ

Khéo cơn mưa anh viết bây giờ là cơn mưa của họ

... Hoàng mai thời tiết gia gia vũ...

... Il pleure dans mon coeur...

Chiếc võng thơ anh chửa lên nằm, nó đã đung đưa

Này, thời đại anh có cái gì khác chứ?

Hình như anh có cả cơn mưa lửa

Hãy mang con mắt thời đại anh để nhìn trời mưa cũ

Nếu không, dù anh có tuôn xuống trăm câu, nghìn chữ

Cũng thừa

***

Anh chưa bao giờ sinh ra trong xứ tuyết

Dân tộc anh, cha mẹ anh, vua Hùng anh cũng thế

Sắc trắng của tuyết chưa soi căn phòng anh đẻ

Anh chưa hề thấy dấu chân con gấu trắng kia đi lẻ một mình

In trong tuyết, một mình xa trong tuyết

Chưa thấy xe hươu, lá vàng ly biệt

Anh chưa ly biệt bằng xe hươu bao giờ, hươu có buồn không?

Nửa đời thơ, anh mới chợt hiểu rằng

Lâu nay có nửa phần nhân loại sống giữa màu tuyết trắng

Cái phần nhân loại trong anh cay đắng

Thấy mình xa nhân loại ở bên ngoài

Anh sinh ra cái xứ của mặt trời

Đỏ tựa trái cây, chín tựa môi người

Anh đâu biết có nơi tuyết là chủ thể

Thôi anh lấy mặt trời làm đề tài, làm của lễ

Nói cho hết mặt trời của anh đi là trả nợ tuyết đấy rồi

***

Anh xe dần xe dần cho câu thơ săn lại

Cho con chỉ bện xe xong, xa cách sợi ban đầu

Sợi chỉ lòng anh nghèo có một màu

Xe vào cái đa sắc của cuộc đời nên chói lọi

Anh chửa vội dệt đâu, hãy cần cù xe sợi

Cho quấn chặt vào nhau trăm hình ảnh rạc rời

Xe ý với hương, xe sắc với lời

Xe vầng trăng góc bể anh với mày em ở cuối chân trời

Ngỡ ai muốn gỡ mày ấy với trăng kia, không gỡ nổi

***

Luôn luôn đâu đó có một người nhìn anh khinh bỉ

Chính anh viết cho con người cao đạo ấy nhìn anh biếm rẻ

Lại cũng viết cho một người nào đấy âm thầm lặng lẽ

Lặng nhìn anh

Có kẻ viết cho triệu người xem, kẻ chỉ viết cho mình

Còn anh, anh viết cho một người ở trên đỉnh cao nhìn anh men miệng vực

Chế giễu tài năng anh bất lực

Cũng viết cho người độc giả nghìn ánh mắt nghìn tay như Phật

Đỡ dìu anh

(*) Bài thơ Thơ bình phương - đời lập phương của nhà thơ Chế Lan Viên , được trích dẫn nguyên văn từ các nguồn chính thống và đã kiểm chứng.