Cuộc đời và sự nghiệp của Nhà thơ Trần Đăng Khoa
Trần Ðăng Khoa, sinh ngày 26-4-1958 tại thôn Ðiền Trì, xã Quốc Tuấn, huyện Nam Thanh, Hải Dương; hiện đang sinh sống tại Hà Nội. Ông tốt nghiệp Trường Viết văn Nguyễn Du, tốt nghiệp Học viện Văn học Thế giới mang tên M.Gorki (CHLB Nga), từng là lính Hải quân, học viên trường Sĩ quan Lục quân.
Trần Đăng Khoa không những là một nhà thơ, nhà báo, nhà phê bình văn học mà ông còn công tác ở vị trí biên tập viên của tạp chí Văn nghệ quân đội và giữ chức Phó chủ tịch Hội Nhà văn Việt Nam. Theo Wikipedia, ông nguyên là Trưởng ban Văn học Nghệ thuật, Giám đốc Hệ Phát thanh có hình VOVTV của Đài tiếng nói Việt Nam, Phó Bí thư thường trực Đảng ủy Đài Tiếng nói Việt Nam. Hiện nay, ông giữ chức Phó Chủ tịch Hội Nhà văn Việt Nam khoá IX, Phó Chủ tịch Liên hiệp Văn học Nghệ thuật Hà Nội. Ngoài ra, Trần Đăng Khoa cũng là Trưởng Ban Chung khảo, Hội đồng Giám khảo Quốc gia của cuộc thi Viết thư quốc tế UPU tại Việt Nam từ năm 2016 đến nay, thay cho Phó chủ tịch Hội Nhà văn Việt Nam (Nguyễn Trí Huân).
Ngay từ khi còn nhỏ, Trần Đăng Khoa đã được nhiều người cho là thần đồng thơ văn. Khi lên 8 tuổi, thơ của ông đã được đăng báo. Năm 1968, khi mới 10 tuổi, tập thơ đầu tiên của ông: Từ góc sân nhà em (tập thơ tiếp theo là Góc sân và khoảng trời) được nhà xuất bản Kim Đồng xuất bản. Bên cạnh đó, câu chuyện "thần đồng thơ trẻ" Trần Đăng Khoa khi ấy mới hơn 10 tuổi đã đề nghị đổi câu thơ "Đường ta đi rộng thênh thang tám thước" thành "Đường ta rộng thênh thang ta bước" trong bài thơ "Ta đi tới" của nhà thơ nổi tiếng thời bấy giờ là Tố Hữu đã đưa tên tuổi của ông ngày càng trở nên nổi tiếng. Có lẽ tác phẩm nhiều người biết đến nhất của Trần Đăng Khoa là bài thơ "Hạt gạo làng ta", sáng tác năm 1968, được thi sĩ Xuân Diệu hiệu đính, sau được nhạc sĩ Trần Viết Bính phổ nhạc (1971).
Khi đang còn học lớp mười tại trường phổ thông cấp III Nam Sách, nhà thơ Trần Đăng Khoa đã nhập ngũ và phục chiến đấu tại Tiểu đoàn 691 Trung đoàn 2 Quân tăng cường Hải Hưng. Khi đất nước hòa bình thống nhất, ông được điều về quân chủng hải quân, sau đó ông theo học Trường Viết văn Nguyễn Du và được cử sang học tại Viện Văn học Thế giới M.Gorki thuộc Viện Hàn lâm Khoa học Xã hội Nga. Về nước ông công tác tại một số đơn vị trong Quân đội, đến năm 1994 ông về sinh hoạt tại Tạp chí Văn nghệ Quân đội.
Từ năm 2004 Trần Đăng Khoa chuyển về công tác tại Đài Tiếng nói Việt Nam với chức vụ Phó Trưởng ban Văn học Nghệ thuật, sau đó là Trưởng ban Văn học Nghệ thuật Đài Tiếng nói Việt Nam. Năm 2008, khi Đài tiếng nói Việt Nam thành lập Hệ phát thanh có hình VOVTV (tiền thân của Kênh truyền hình VOV và nay là Kênh truyền hình Văn hóa - Du lịch Vietnam Jouney), ông được phân công làm Giám đốc đầu tiên của hệ này. Đến khoảng giữa năm 2011, chức vụ này được chuyển giao cho ông Vũ Hải – Phó Tổng Giám đốc của Đài kiêm nhiệm để ông chuyển sang làm Phó Bí thư thường trực Đảng ủy Đài Tiếng nói Việt Nam VOV.
Trần Đăng Khoa ba lần được tặng giải thưởng thơ của báo Thiếu niên Tiền phong (các năm 1968, 1969, 1971), Giải nhất báo Văn nghệ (1982) và Giải thưởng Nhà nước về văn học nghệ thuật (năm 2001).
Phong cách thơ Trần Đăng Khoa
Phong cách thơ của Trần Đăng Khoa mang đậm màu sắc đương đại với chất thơ không bao giờ cũ, và nếu nói ông là người mang nhạc điệu thả vào hồn thơ thì cũng không sai. Bằng những đặc sắc trong ngòi bút, Trần Đăng Khoa đã ghi dấu ấn trong lòng người đọc bao ký ức về miền tuổi thơ với chất thơ nhẹ nhàng, hồn nhiên mà đầy chân thật nhưng cũng không kém phần sâu sắc với nhiều tầng ý nghĩa, như trong bài thơ "Cây dừa" (trích trong tập thơ "Góc sân và khoảng trời" - 1968), ông viết:
Cây dừa xanh toả nhiều tàu
Dang tay đón gió, gật đầu gọi trăng
Thân dừa bạc phếch tháng năm
Quả dừa – đàn lợn con nằm trên cao
Trước khi đất nước được giải phóng, thơ của Trần Đăng Khoa chủ yếu viết về cuộc sống thường ngày và cảnh vật xung quanh với cái nhìn trong trẻo của một cậu bé, điển hình như bài "Buổi sáng nhà em" (trích trong tập thơ Góc sân và khoảng trời - 1968):
Ông trời nổi lửa đằng đông
Bà sân vấn chiếc khăn hồng đẹp thay
Hay bài thơ "Đêm Côn Sơn" (trích trong tập thơ Góc sân và khoảng trời - 1968)
Ngoài thềm rơi cái lá đa
Tiếng rơi rất mỏng như là rơi nghiêng
Sau năm 1975, Trần Đăng Khoa trở thành người lính làm thơ và tìm được cho mình một diện mạo mới, một cá tính nghệ thuật riêng biệt. Ông đã thoát khỏi hình tượng "thần đồng thơ ca nhí" với phong cách thơ trưởng thành, sâu sắc nhưng vẫn giữ được nét mộc mạc, gần gũi, những nét thơ mà chỉ Trần Đăng Khoa mới có. Độc giả có thể thấy rõ điều này qua các câu thơ trong tác phẩm "Đồng đội tôi trên đảo Thuyền Chài" (trích trong tập thơ Bên cửa sổ máy bay - 1985):
Tổ quốc ơi! Tiếng chúng tôi kêu lên mà mắt chúng tôi nhìn xuống
Bóng chúng tôi trùm khắp đảo Thuyền Chài..
hay trong thi phẩm "Cô tổng đài hải đảo" (trích trong tập thơ "Bên cửa sổ máy bay" - 1985), Trần Đăng Khoa lúc bấy giờ là một nhà thơ mang áo lính, đã viết những lời thơ thấm đẫm sự trải nghiệm về cuộc đời,về sự khắc nghiệt nơi chiến trường:
Mới năm nào em còn ở Trường Sơn
Nay đã Trường Sa. Tổng đài hải đả
Gió biển mặn mòi bạc bao lần áo
Mà cơn sốt rét rừng vẫn còn run ở trong da
Nói về thơ Trần Đăng Khoa, nhà văn Đình Kính đã nhận xét :
"Thơ Trần Đăng Khoa vẫn là một miền riêng không trộn lẫn. Giống như ca khúc Trịnh Công Sơn, giai điệu bài hát khi cất lên, dù nghe ở đâu vẫn nhận ra chất nhạc của riêng một người."
Trong sự vận động qua hai giai đoạn sáng tác, cái tôi trữ tình trong thơ Trần Đăng Khoa đã nối tiếp và kế thừa những nét mộc mạc, chân chất trong phong cách sáng tác của cậu bé Khoa lúc trẻ đồng thời vẫn được chất thơ của riêng mình.
Nhà văn Trần Thanh Vân đã bình luận về thơ Trần Đăng Khoa như sau:
"Thơ Khoa gợi rõ và làm cho ta yêu mến biết bao quê hương bình dị, thân thuộc và đang đổi mới, những con người lao động cần cù, vất vả, một quê hương gắn bó biết bao với sự nghiệp chiến đấu và xây dựng"
Một số tác phẩm chính của Trần Đăng Khoa:
- Từ góc sân nhà em (thơ, 1968)
- Góc sân và khoảng trời (thơ, 1968, 1973, 1976... tái bản lần thứ 20 năm 1995)
- Thơ Trần Ðăng Khoa (tập 1, 1970)
- Khúc hát người anh hùng (trường ca, 1974)
- Trường ca Trừng phạt (thơ, 1973)
- Trường ca Giông bão (thơ, 1983)
- Bên cửa sổ máy bay (thơ, 1986)
- Thơ Trần Ðăng Khoa (tập 2, 1983)
- Chân dung và đối thoại (1998)
- Và nhiều tập khác được dịch in ở nước ngoài
